Dzięki uprzejmości Plusza z forum fretkowego mamy zdjęcia tzw. ,,wisienki"
Ruja u samic.
Samica dojrzewa płciowo około 10-12 miesiąca, znane są jednak przypadki pierwszej rui już w wieku 4-5 miesięcy lub w ogóle braku. Najczęściej samiczki dostają rujki wczesną wiosną, ale przebywanie fretek w warunkach ogrzewanych i sztucznie doświetlanych mieszkań wpływa na rozregulowanie terminów, trafia się więc ruja grudniowa u fretek urodzonych wiosną.
Objawami są:
- powiększenie, obrzmienie warg sromowych
- klarowny bezbarwny lub słomkowy wypływ z pochwy
- intensywniejszy zapach
- zmiana w zachowaniu - niektóre są bardziej agresywne, inne stają się przymilne, przestają trafiać do kuwety
Długość rujki:
Normalnie ruja powinna zacząć zanikać po 8-10 tygodniach („wisienka” blednie, maleje), następnie występuje faza regeneracji trwająca około 6 tygodni, potem może wystąpić następna rujka. Niestety, teraz ten schemat także ulega zachwianiu po wprowadzeniu fretek w warunki domowe.
W przypadku przedłużenia się czasu trwania rui ponad 10 tygodni wymagana jest interwencja. Zazwyczaj jest to wizyta u lekarza weterynarii i podanie środków na wyciszenie czy przerwanie rui, ale także można pokryć kastrowanym samcem, co jednak może mieć konsekwencje w postaci ciąży urojonej. Po przerwaniu rujki i tak następuje po jakimś czasie kolejna.
Jeżeli fretka zostanie pokryta, to rujka ulega przerwaniu, jednakże po urodzeniu małych samiczka może dostać kolejnej rujki już po kilku tygodniach.
Jeżeli nie planuje się dopuszczenia samiczki, to najlepiej dla fretki jest wykastrować ją po pierwszej rujce (jeżeli rujka nie przechodzi samodzielnie, to należy przerwać hormonalnie i po około 2-3 tygodniach kastrować) lub prowadzić regularną terapię hormonalną pod kierunkiem lekarza weterynarii.
Ruja permanentna
Jeżeli ruja przedłuża się ponad 10 tygodni i nie ustępuje samoistnie, mówimy o rui permanentnej.
Objawy:
wyłysienia na ogonie, karku i podbrzuszu, bladość śluzówek, apatia, wyniszczenie organizmu, spadek masy ciała, mocno powiększone wargi sromowe, krwotoki, podatność na infekcje, gorączka.
Leczenie:
Należy jak najszybciej przerwać rujkę – hormonalnie, za pomocą kastracji lub pokryciem przez kastrowanego samca.
Nieleczona ruja permanentna może doprowadzić do ropomacicza i spowodowanego zatruciem estrogenami (hiperegtrogenizm) uszkodzenia szpiku kostnego, o wyniszczeniu organizmu fretki nie wspominając.
Po przerwaniu rui, hormonalnym lub kryciem kastrowanym samcem, może wystąpić u samiczki tzw. „macierzyństwo urojone”, zwane też ciążą urojoną.
Czy należy kastrować fretki-samiczki?
Jeżeli nie zamierzamy dopuścić fretki do samca w celu posiadania młodych, to kastracja będzie zabiegiem wygodniejszym i bezpieczniejszym dla fretki. Niekastrowana samiczka będzie dostawać okresowo rujki, które mogą zakończyć się samoistnie lub będą wymagały podania hormonów w celu przerwania, aby nie przeszły w ruję permanentną. Istnieje w takich wypadkach możliwość wystąpienia ropomacicza.
Niestety, nieraz po kastracji zostaje w organizmie fretki odprysk jajnika. Nie jest to winą lekarza przeprowadzającego zabieg. Skutkować to może objawami powracającej rujki. Należy wtedy obserwować freciaka, raz na jakiś czas robić USG w nadziei, iż odprysk otorbieli się, będzie widoczny i możliwy do usunięcia.
Jako alternatywa kastrowania stosowana jest kuracja hormonalna.
Kiedy kastrować
Kastrowanie powinno się przeprowadzać po osiągnięciu dojrzałości płciowej przez samicę, w przeciwnym wypadku może to grozić chorobami nadnercza. Najpewniejszym dowodem dojrzałości płciowej jest wystąpienie rujki. Czekamy wtedy na samoistne ustąpienie rui, a gdy to nie nastąpi przez 8-10 tygodni, przerywamy rujkę hormonalnie. Odczekujemy 2-3 tygodnie i kastrujemy fretkę. W wyjątkowych wypadkach kastruje się samicę w czasie rujki. Doświadczony hodowca może wychwycić pierwsze objawy rujki przed wystąpieniem „wisienki” i zdecydować się na kastrację tuż przed rujką.
Gdy fretka dostaje pierwszej rujki bardzo wcześnie, w wieku 4-5 miesięcy, wskazane jest po ustąpieniu rujki odczekanie do osiągnięcia przez fretkę 8-10 miesięcy.
W USA przeprowadza się kastrację na frecich szczeniakach, ale u nas ten sposób nie jest zalecany, może to być przyczyną chorób nerek i nadnerczy. U fretek zbyt wcześnie kastrowanych występuje nietrzymanie moczu, co może później skutkować koniecznością przeprowadzenia terapii hormonalnej czasowej, podawania hormonów do końca życia, lub też lataniem ze ściereczką za samiczką i ciągłym sprzątaniem.
"Macierzyństwo urojone", "ciąża urojona"
U samic po rujce często występuje sytuacja zwana przez nas "macierzyństwem urojonym", nieraz też ciążą urojoną. Macierzyństwo jest słowem odpowiedniejszym, ponieważ fretka zachowuje się tak, jakby miała młode. I to bez względu na to, jak zakończyła się ruja - samoistnie czy wyciszona, czy fretka potem została wysterylizowana czy nie.
"Ruja" u samca
Samce też mają swój „okres godowy”. Samiec osiąga dojrzałość płciową zazwyczaj około 9-12 miesięca życia, ale może i wcześniej.
Objawy:
- powiększenie jąder
- intensywniejszy zapach
- posikiwanie, znaczenie terenu
- ocieranie się „podwoziem” o wszystkie wystające przedmioty
- zmiana w zachowaniu - niektóre są bardziej agresywne, inne stają się przymilne
Przedłużająca się ruja u samca może doprowadzić do wychudzenia, wymęczenia zwierzęcia, może nastąpić łysienie ogona, samiec będzie wyżywać się na wszelkiego rodzaju maskotkach. W niektórych ostrych przypadkach kastracja staje się ratunkiem dla życia i zdrowia.
Czy należy kastrować fretki-samce?
Jeżeli nie zamierzamy dopuścić fretki do samiczki w celu posiadania młodych, to kastracja będzie zabiegiem wygodniejszym i bezpieczniejszym dla fretki. Niekastrowany samiec będzie dostawał okresowo „rujki”, objawy będą się powtarzać. Niektóre samce przechodzą ruje łagodnie, inne są wymęczone i zabiedzone. Nie każdy właściciel też ma tyle samozaparcia, aby wytrzymać intensywny zapach wydzieliny samca w rujce.
Kiedy kastrować?
Kastrowanie powinno się przeprowadzać po osiągnięciu dojrzałości płciowej przez samca. W przeciwnym wypadku może to grozić chorobami nadnercza. Osiągnięcie dojrzałości płciowej poznajemy po zstąpieniu jąder do worków mosznowych i objawach "samczej rujki", opisanych wyżej.
W USA przeprowadza się kastrację na frecich szczeniakach, ale u nas ten sposób nie jest zalecany, może to być przyczyną chorób nerek i nadnerczy.
U nas termin kastracji samców jest dowolny, ale po osiągnięciu dojrzałości płciowej.
Co to jest wnętr, wnętrostwo?
U samców podczas dojrzewania jądra schodzą do worków mosznowych i stają się wyczuwalne. Jednak nieraz to nie następuje i jedno lub dwa jądra pozostają w środku. Takiego samca nazywamy wnętrem. Należy wtedy przeprowadzić kastrację, ponieważ mogą nastąpić kłopoty zdrowotne. Jądra zostawione w ciele samca mogą zrakowieć. Kastracja wnętra jest poważniejszym zabiegiem niż normalnego samca, trzeba zlokalizować jądra i przecinać powłoki brzuszne.
Kastracja a sterylizacja?
Zwyczajowo mówiło się, że samiczki są sterylizowane, a samce kastrowane. Jest to błędne, ponieważ sterylizacja jest zabiegiem teoretycznie odwracalnym, to czasowe pozbawienie możliwości zapłodnienia, na przykład podwiązanie jajowodów czy nasieniowodów. Kastracja jest nieodwracalna, polega na usunięciu całości lub części narządów rodnych. U fretek usuwa się macicę wraz z jajnikami i jajowodami u samic, u samców jądra. Jest to więc zabieg kastracji. Nie ma jednak tragedii, gdy ktoś będzie mówił o sterylizacji samiczek, pod warunkiem pamiętania, iż należy wyciąć macicę wraz z jajnikami i jajowodami.
Co to są gruczoły i czy je usuwać?
Fretka, jak i pies, posiada gruczoły okołoodbytowe. Wydzielają one brzydko pachnącą ciecz mającą dwojakie zastosowanie: nawilżać wychodzący kał i odstraszać przeciwnika. U zdrowej fretki gruczoły nie są problemem – fretka zazwyczaj sama sobie czyści, nieraz puszczając bąki. Następuje to jednak rzadko, należy wtedy wywietrzyć pomieszczenie, ewentualnie przemyć pobrudzone futerko.
W sytuacji zapchanych gruczołów oczyszcza je lekarz. Gruczoły nie są odpowiedzialne za stały zapach fretki, za ten zapach odpowiedzialne są gruczoły łojowe, które znajdują się na skórze fretek. Intensywny, nieprzyjemny zapach samca „w rujce” nie jest spowodowany pracą gruczołów, a specjalną wydzieliną i wzmożonym zapachem moczu. Ustępuje po kastracji.
Usuwanie gruczołów bez wyraźnych wskazań medycznych jest u nas traktowane jako znęcanie się nad zwierzętami i zabronione prawnie. Nie ma potrzeby usuwać gruczołów, samiec w rui i tak będzie znaczył teren i śmierdział, póki się go nie wykastruje. Zwierzę bez gruczołów traci możliwość obrony i pewność siebie, a często są powikłania pooperacyjne związane z gojeniem się ran w tak trudnym i „brudnym” miejscu.
Ciekawe, że usunięcie gruczołów proponuje się tylko samcom, chociaż samice mają takie same i pełniące tę samą funkcję. Ale samice tak nie śmierdzą.
Przygotowanie do ciąży
Samice, które chcemy rozmnażać, należy starannie wybrać, powinny być zwierzętami całkowicie zdrowymi, o prawidłowej budowie, bez jakichkolwiek wad genetycznych.
Ich przygotowanie powinno się rozpocząć jeszcze przed wystąpieniem rujki i kryciem,i polegać między innymi na wprowadzaniu stopniowo dodatków witaminowych oraz wysokoenergetycznej diety.
Z dodatków witaminowych można stosować pasty witaminowe oraz wapno/ fosforan wapna w proszku, przeznaczony wyłącznie dla zwierząt.
Krycie
Krycie samicy należy powtórzyć przynajmniej dwukrotnie, z odstęem czasowym 1-3 dni, ponieważ owulacja wywołana wgryzieniem samca w kark następuje średnio po 30-35 godzinach od zbliżenia. Do krycia najlepiej doprowadzić ok. 14 dni od występienia rui - w późniejszym czasie organizm fretki może być już zbyt wyczerpany i ciąża może się dla niego okazać zbyt dużym obciążeniem.
Parę można również pozostawić kilka dni razem, zwykle samica wtedy sama decyduje, kiedy już wystarczy, nie dopuszczając do siebie samca i go odtrącając.
Ciąża
Embriony zagnieżdżają się w ścianie macicy ok. 12-13 dni od zapłodnienia, od 14 dnia ciąży można potwierdzić badaniem palpacyjnym brzucha (płody są wielkości małego orzecha włoskiego) lub wykonując USG (gdzie będą widoczne powiększone rogi macicy).
Oba te badania mogą być utrudnione w przypadku dużej warstwy tłuszczowej bądź małego miotu i pewność uzyskamy dopiero w mocno zaawansowanej ciąży albo dopiero w momencie porodu (zdażają się również ciąże urojone tak doskonałe, że do ostatniego momentu nie wiadomo, czy samica jest w ciąży, a badania nie dają prawidłowego odczytu).
W czasie ciąży dobrze jest ograniczyć lub całkowicie zrezygnować ze spacerów, ponieważ organizm fretki jest osłabiony i łatwiej może złapać jakąś infakcję bądź wirusy.
Długość ciąży
Ciąża fretki trwa od 38-44 dni, średnio poród następuje w 42 dniu.
Zależne jest to od kilku czynników, między innymi od:
- nasłonecznienia i temperatury
- wielkości miotu - w przypadku dużego poród następuje często wcześniej, w przypadku małego ciąża jest zwykle dłuższa
- wieku samicy - w przypadku samicy starszej okres ciąży się wydłuża.
Brzuch fretki w zaawansowanej ciąży ma gruszkowaty kształt, jest napęczniały i twardy, często w drugiej połowie ciąży fretka może mieć problem ze wspinaniem się, czy też wskoczeniem na łóżko, czy fotel, jej waga może się nawet podwoić w przypadku dużego miotu.
Żywienie w ciąży
Samice powinny mieć zapewnione zróżnicowane jedzenie, ponieważ w czasie ruji, ciąży i porodu mogą stać się wybredne kulinarnie. Ich zapotrzebowanie energetyczne w czasie rozrodu sięga do 21000 kJ/kg (5000 kcal/kg), dieta powinna zawierać przynajmniej 35-40 % białka i 18-20 % tłuszczu (osiągając poziom do 30 % w okresie laktacji)- z suchych karm można tu wprowadzić Totally Ferret Baby lub/ oraz Purinę Pro Plan Kitten, jeśli fretka ma w diecie gerberka domowej roboty, dobrze jest gotować go na mięsach tłustszych- nogach, elementach kaczki lub gęsi.
W żywieniu samicy ciężarnej oraz karmiącej trzeba stale dbać o zapewnienie odpowiednich dodatków witaminowych, ponieważ płody, a później młode pobierają ogromne ilości tego typu składników i potrafią bardzo obciążyć organizm matki
Z dodatków witaminowych mogę polecić:
- pasta witaminowa Calo- pet
- fosforan wapnia „Salvikal” firmy Bogena
Z suchych karm dostępnych na rynku, odpowiednio zbilansowane dla samic ciężarnych i karmiących są karmy:
- Totalny Ferryt Baby firmy Bosch
- niektóre karmy dla kociąt, z czego najlepsza jest Purina Pro Plan Kitten
Przygotowanie do porodu
Fretka powinna mieć przygotowane do porodu swoje miejsce, może to być domek dla zwierząt dostępny w sklepach, czy samodzielnie zbudowany wykotnik, wyłożony szmatkami.
Jeśli fretka jest trzymana bezklatkowo, dobrze jest przygotować przynajmniej 2 tygodnie przed porodem klatkę z domkiem i stopniowo przygotowywać i przyzwyczajać samicę do tego miejsca i zamknięcia (jest to wskazane ze względu na bezpieczeństwo, zarówno samicy jak i młodych, szczególnie gdy w domu są inne zwierzęta).
Nadchodzący poród zwiastuje schodzący czop z dróg rodnych samicy, którego barwa może być od lekko mętnej, białawej, do brązowawej, podbarwionej krwią ( czop ten może zacząć schodzić od kilku dni do kilku godzin przed porodem)..
Poród
Fretka w czasie porodu powinna być cały czas pod naszą opieką, ponieważ może dojść do komplikacji lub samica może być zbyt słaba i potrzebna wtedy jej będzie nasza pomoc (polegająca na dogrzewaniu i masażu).
W czasie porodu fretka powinna być w ciepłym pomieszczeniu bez przeciągów. Zwykle trwa on średnio 2-5 godzin, jeśli się przedłuża, a my nie mamy pewności, czy wszystkie młode są już na świecie, wskazane jest wezwanie weterynarza, najlepiej z przenośnym USG.
W przypadku, gdy uzyskamy potwierdzenie, że nie wszystkie młode się urodziły, bardzo pomaga domięśniowe podanie w tylne łapy 1 cm wapna, jeśli nadal nie ma efektu, należy go powtórzyć po 1-2 godz (przyspiesza poród i wspomaga skurcze).
Wapno można również podać do 2 godz po zakończeniu porodu- pomoże samicy odzyskać siły i szybciej „stanąć na nogi”.
Jeśli jakiś maluch nie urodzi się do 24 godz od rozpoczęcia porodu, konieczne jest wywołanie go lub cesarskie cięcie. Niestety często płód ten jest już martwy i może doprowadzić do zatrucia organizmu, poważnych komplikacji, a nawet śmierci samicy, więc nasza interwencja jest tu niezbędna (po cesarskim cięciu nasza pomoc będzie potrzebna przez 24h/ dobę, ponieważ samica samodzielnie nie będzie w stanie się zajmować młodymi).
Po zakończeniu porodu do 3-4 godz należy wymienić szmatki z legowiska, ponieważ zbierają się w nich różne bakterie, dla których pożywką są resztki krwi i wód płodowych.
Młodych może się urodzić od 1-16, choć najczęściej w miocie rodzi się od 6-10 osesków. Maluchy w momencie urodzenia ważą 6- 12 gram, mają 5- 10 cm długości, są łyse, ślepe, głuche i zupełnie bezbronne.
Należy sprawdzić, czy z mamą i młodymi jest wszystko w porządku, jeśli samica na to pozwoli, należy oglądnąć młode, zobaczyć czy wszystkie żyją, czy nie ma wśród nich malucha zdeformowanego, wyraźnie mniejszego i słabszego od rodzeństwa- niestety taki maluch, nawet jeśli nie zostanie od razu odrzucony przez matkę, często umiera w ciągu kilku pierwszych dni.
.
Samica zbyt osłabiona porodem może nie mieć siły na samodzielne oczyszczenie młodych- należy jej wtedy pomóc czyszcząc młode lekko wilgotnym, miękkim gazikiem, pilnując jednocześnie, żeby się nie wychłodziły.
Pomoże to uniknąć przypadku, gdzie nie oczyszczone młode posklejają się ze sobą i resztkami futerka oraz innych pozostałości po porodzie (taki przypadek miał miejsce w jednym z miotów w 2006 roku, gdzie zbyt późna interwencja doprowadziła do martwicy łapek u jednego z młodych i konieczne było jego uśpienie).
Samica po porodzie z powodu osłabienia, bądź wielkiego zaabsorbowania swoim potomstwem, może „zapominać” o piciu i jedzeniu, wskazane jest wtedy podstawienie jej miseczek nawet pod nos do legowiska. Często frecie mamy wolą na początku płynny pokarm, typu gerberki, bądź namoczona sucha karma (trzeba tego bezwzględnie pilnować, żeby samica odzyskiwała siły po porodzie i nie słabła).
Samica karmi młode najczęściej do 5-7 tygodnia, średnio ma 6-8 sutków, ale bez problemu jest w stanie wykarmić większą ilość młodych
Źródło:
http://www.fretki.org.pl
autor: Jula (Julita Garus)
